เรื่องเล่าพรรณพฤกษาอาเซียน ตอนที่ ๔ |
|
ลำดวน ดอกไม้ประจำชาติของกัมพูชา Rumdul is the National Flower of Cambodia
រីករាយណាស់ដែលបានស្គាល់
ผู้คนในประเทศกัมพูชานิยมปลูกต้นลำดวนไว้ตกแต่งตามบริเวณบ้านเรือน และในสวนสาธารณะ เนื่องจากมีกลิ่นหอม คนเขมรโบราณนิยมใช้ดอกลำดวนมาเป็นวัตถุดิบในการผลิตสีผึ้งทาริมฝีปากสำหรับผู้หญิง ซึ่งถูกเรียกว่า kramuon rumduol (เขมร: ក្រមួនរំដួល) ส่วนลำต้นของลำดวนยังสามารถใช้สำหรับเป็นวัสดุในการก่อสร้างบ้านเรือนตลอดจนใช้ประดิษฐ์เครื่องมือเครื่องใช้ต่างๆ และเป็นฟืนได้ ในช่วงฤดูการที่ผลของลำดวนสุก คนที่อยู่ใกล้ป่าก็จะเก็บผลลำดวนสุกมาขายเพื่อเป็นรายได้ในการเลี้ยงชีพ กลิ่นหอมของดอกลำดวนเป็นที่ตรึงใจแก่ผู้ที่ได้สูดดมกลิ่น นักกวีนิพนธ์ชาวเขมรจึงได้นำดอกลำดวนไปใช้ในการเปรียบเทียบความงดงาม และหอมหวนกับสตรีดังจะเห็นได้จากบทเพลงในหลายบทเพลง อาทิ Rumdul Kraties และ Rumdul Pursat ฯลฯ ผการ็อมดวล หรือ ร็อมดวล หมายถึง ดอกลำดวน ที่ปรากฏ และนำมาใช้ประพันธ์ในบทเจรียงกันตรึมหรือบทร้องของชาวเขมร และชาวอีสานใต้เชื้อสายกัมพูชาในประเทศไทย ซึ่งมักใช้ในพิธีมงคลต่างๆ เป็นที่นิยม และปรากฏในบทร้องทั้งเก่า และใหม่ที่ได้เเต่งขึ้นสำหรับร้องกันตรึม เช่นในบทร้องทำนองกั๊จผกา (เด็ดดอกไม้) ตอนหนึ่งปรากฏเนื้อร้องกันตรึม “การนำดอกลำดวนนำมาเปรียบเปรยถึงการทนุถนอมดอกไม้ที่มีค่าทั้งความงาม และความหอมกับหญิงที่ตนรักที่ชายคนหนึ่งต้องพลัดพรากจากคนรักที่ตนหมายปอง” การนำดอกลำดวนมาใช้ในบทเจรียงนี้เป็นที่นิยมมาก เเสดงให้เห็นว่า เป็นดอกไม้ทรงคุณค่าในเรื่องความหอม ความงามของกลีบดอกที่เเข็งแรง ทนทานต่อสภาพแวดล้อมแม้จะผลิดอกในช่วงฤดูร้อนแต่ความหอม และความงามต่างเป็นที่หมายปองของคนทั่วไปที่ต้องการจะเด็ดมาเป็นเจ้าของ เปรียบได้กับความงามของหญิงที่มีกิจติศัพท์เรื่องความงามเฉกเช่นกลิ่นหอมของดอกลำดวนที่ฟุ้งขจรไปทั่ว ถึงผู้ที่ได้พบเห็นต่างสรรเสริญหมายปองให้มาเป็นเจ้าของหรือคู่ครองแก่บุตรหลานตน ในหลายพื้นที่ในประเทศกัมพูชาได้รับการตั้งชื่อตามดอกไม้ชนิดนี้ เช่น ตำบล Rumdoul และ Ou Rumduol ต่อมาในปี 2005 พระราชกฤษฎีกาโดยกษัตริย์สีหมุนีของประเทศกัมพูชา ประกาศให้ดอกลำดวน หรือ Rumduol เป็นดอกไม้ประจำชาติของประเทศกัมพูชา แต่พระราชกฤษฎีกาฉบับนี้อ้างอิงชื่อพ้องไม่ถูกต้องสำหรับแท๊กซอนนี้ (Mitrella mesnyi (Pierre) Bân) Rumdoul มักถูกเรียกว่า Popowia aberrans Pierre ex Finet & Gagnep. บนป้ายชื่อพฤกษศาสตร์ตามที่ระบุไว้โดย Headley ในพจนานุกรมภาษาอังกฤษ-กัมพูชา ลำดวนยังเป็นชื่อที่ชาวกัมพูชานำไปตั้งชื่อให้กับพันธุ์ข้าวที่ปลูกกันในประเทศ ชื่อว่า ข้าวหอมพันธุ์ดอกลำดวล และเมื่อการประกวดพันธุ์ข้าวเมื่อปี 2012 ที่บาหลี ประเทศอินโดนีเซีย.ข้าวหอมกัมพูชา พันธุ์ดอกลำดวน คว้ารางวัลที่ 1 ข้าวหอมพื้นเมืองพันธุ์ดอกลำดวน (Rumduon) ซึ่งเป็นข้าวจ้าวเม็ดเล็ก กลิ่นหอมจัด รสนุ่มนวล เมื่อปลูกด้วยวิธีธรรมชาติ กล่าวคือ ใช้ปุ๋ยคอก และไม่ใช้สารเคมี หรือยาฆ่าแมลงใดๆ ตลอดฤดูกาล ข้าวหอมพื้นเมืองลำดวนได้ชื่อว่าเป็นข้าวคุณภาพดีที่สุดในประเทศกัมพูชา มีราคาแพง และยังปลูกได้น้อยเกือบทั้งหมดส่งออกผ่านพ่อค้าคนกลางโดยตลาดในยุโรปรับซื้ออย่างไม่อั้น และข้าวหอมพันธุ์ “ดอกลำดวน” ยังได้รับรางวัลร่วมกับข้าวหอมมะลิของไทยในเวทีการประชุมข้าวโลก World Rice Conference ประจำปี 2014 และเป็นความหวังใหม่ของวงการตลาดข้าวของกัมพูชาอีกด้วย
ในประเทศไทยพืชชนิดนี้เป็นที่รู้จักในชื่อของลำดวน โดยมักจะอ้างอิงถึงชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า 'Melodorum fruticosum Lour.' ในสิ่งพิมพ์ของประเทศไทย ขนมไทยก็มีชื่อว่าขนมกลีบลำดวน โดยรูปทรงของขนมจะคล้ายคลึงกันกับรูปทรงของดอกลำดวน ซึ่งขนมกลีบลำดวนนั้น เป็นขนมที่ทำจากแป้งสาลีเคล้าน้ำตาลกับน้ำมัน ปั้นเป็นดอก 3 กลีบ และมีเกสรกลม ๆ ตรงกลางอย่างดอกลำดวน แล้วนำไปอบหรือผิงจนสุก และนำไปอบด้วยควันเทียนหอมเป็นขั้นตอนสุดท้าย ขนมดอกลำดวน หรือ ขนมกลีบดอกลำดวน เป็นขนมที่เป็นมงคล มีความหมายที่ดี ซึ่งหมายถึง ช่วยทำให้ชื่อเสียงขจรขจายไปไกล และยังมีความหมาย สร้างความงดงามให้กับชีวิตคู่ คนเฒ่าคนแก่เลยมักใช้ประกอบพิธีงานแต่งงาน
จากบทพระนิพนธ์ของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร มหากวีของไทย ทรงกล่าวถึงลำดวนในกาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศกว่า ลำดวน เจ้าเคยร้อย กรองเป็นสร้อย ลำดวน ถวาย เรียมชมดมสบาย พี่เอาสร้อยห้อยคอนาง ฯ ลำดวน ปลิดกิ่งก้าน สนสาย กรองสร้อย ลำดวน ถวาย ค่ำเช้า ชูชมดมกลิ่นสบาย ใจพี่ เอาสร้อยห้อยคอเจ้า แนบหน้าชมโฉม ฯ จากบทพระนิพนธ์ตอนดังกล่าวจึงได้รู้ว่าคนโบราณใช้ดอกลำดวนร้อยเป็นมาลัยคล้องคอเหมือนกัน คนสมัยใหม่ได้เห็นเข้าคงจะว่าสวยแปลกตาดีเหมือนกัน เพราะดอกลำดวนมีรูปทรงสวยงามราวกับปั้นแต่งขึ้น ปัจจุบันไม่ค่อยเห็นมีใครร้อยมาลัยดอกลำดวนกันจริงๆ แล้วดอกไม้ชนิดนี้มีกลีบค่อนข้างแข็ง ไม่บอบช้ำง่าย จึงเหมาะจะนำมาร้อยเป็นมาลัยมอบให้แก่กันแทนความรักที่มั่นคงแข็งแกร่ง และยาวนานไม่เปลี่ยนแปลง การปลูกดอกลำดวนนั้นจะเพิ่มความเป็นมงคลสดชื่นให้กับชีวิต คนไทยโบราณเชื่อว่า บ้านใดปลูกต้นลำดวนไว้ประจำบ้านจะทำให้เกิดความคิดถึง ความสดชื่น เพราะลำดวน คือ ความกลมกลืน ความดูดดื่ม ความชื่นฉ่ำ นอกจากนี้ดอกของลำดวนยังมีลักษณะสีนวลสว่างกลิ่นหอมเย็น กระจายไปไกลมิรู้คลาย และยังเชื่ออีกว่าเกสรของลำดวนเป็นยาวิเศษอย่างหนึ่ง สำหรับบำรุงสุขภาพจิตที่ดีได้อีกด้วย เพื่อเป็นสิริมงคลแก่บ้าน และผู้อาศัยควรปลูกต้นลำดวนไว้ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ผู้ปลูกควรปลูกในวันพุธ เพราะโบราณเชื่อว่าการปลูกไม้เอาประโยชน์ทั่วไปทางดอกให้ปลูกในวันพุธ ถ้าจะให้เป็นมงคลแก่ตัวเองผู้ปลูกควรเป็นสุภาพสตรี เพราะชื่อลำดวนเป็นชื่อที่เหมาะสมสำหรับสุภาพสตรี และทุก ๆ ปี จังหวัดศรีสะเกษจะจัดงานเทศกาลดอกลำดวนบาน เนื่องจากลำดวนเป็นพันธุ์ไม้พระราชทานเพื่อปลูกเป็นมงคลของจังหวัดศรีสะเกษ เป็นทั้งต้นไม้ และดอกไม้ประจำจังหวัด และสวนสมเด็จพระศรีนครินทร์ก็มีต้นลำดวนกว่า 40,000 ต้น ถือว่าเป็นสวนที่มีต้นลำดวนมากที่สุดในโลก และในช่วงที่มีการจัดเทศกาลนั้นอยู่ในราวเดือนมีนาคม ซึ่งเป็นช่วงเดียวกับที่ดอกลำดวนบานสะพรั่ง และในช่วงพลบค่ำถึงตอนเย็นดอกลำดวนก็จะส่งกลิ่นหอม เย็นๆ ตลบอบอวลไปทั่วบริเวณงาน นอกจากนี้ดอกลำดวนยังเป็นดอกไม้ประจำมหาวิทยาลัยราชภัฏศรีสะเกษ และมหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง และดอกลำดวนยังเป็นดอกไม้สัญลักษณ์ของผู้สูงอายุเนื่องจาก ลำดวนเป็นไม้ที่อายุยืน ไม่ทิ้งใบ จึงเขียวชอุ่มให้ร่มเงาตลอดปี ดุจดัง ผู้สูงอายุซึ่งเป็นที่พึ่งให้ความร่มเย็นแก่ลูกหลานเสมอ นอกจากนั้นดอกลำดวนยังมีกลิ่นหอม กลีบดอกแข็งแรง ไม่ร่วงง่าย เปรียบได้กับผู้สูงอายุที่ทรงคุณธรรม ความดีงาม ไว้เป็นแบบอย่างแก่สังคมเสมอมา
ชื่อไทย : ลำดวน ชื่อท้องถิ่น : หอมนวล (เหนือ) ชื่อสามัญ : White cheesewood ชื่อวิทยาศาสตร์ : Melodorum fruticosum Lour. ชื่อพ้อง : Mitrella mesnyi (Pierre) Bân Popowia aberrans Pierre ex Finet & Gagnep. Sphaerocoryne affinis Ridl. Unona mesnyi Pierre ชื่อวงศ์ : ANNONACEAE ลักษณะวิสัย : ไม้ยืนต้น ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ลำต้น : เป็นไม้ต้น สูง 8 - 15 ม. เปลือกต้นเรียบสีน้ำตาล เมื่อต้นแก่จะแตกเป็นร่องละเอียดตื้นๆ ตามยาวของลำต้น ใบ : เป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับ รูปรียาว กว้าง 2-3 ซม. ยาว 7-15 ซม. โคนใบแหลม ปลายใบเรียวแหลม ขอบใบเรียบ แผ่นใบเรียบสีเขียวเป็นมัน ด้านล่าง ดอก : ดอกสีขาวนวลถึงสีเหลือง ออกดอกเดี่ยวตามซอกใบ และปลายยอด กลีบดอก 6 กลีบ เรียงเป็น 2 วง วงนอกมี 3 กลีบ รูปสามเหลี่ยมขนาดใหญ่กว่า ผล : เป็นผลกลุ่ม ผลย่อยรูปกลมรีมี 15-20 ผล ผิวเรียบ ผลอ่อนสีเขียวพอสุกเป็นสีม่วงแดง เมล็ด มีหลายเมล็ดต่อ 1 ผลย่อย ระยะติดดอก - ผล : เริ่มติดดอก : ธันวาคม สิ้นสุดระยะติดดอก : มีนาคม สภาพทางนิเวศวิทยา นิเวศวิทยา : ป่าดิบแล้งทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง ถิ่นกำเนิด : เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ การกระจายพันธุ์ : พบในประเทศคาบสมุทรอินโดจีน คาบสมุทรมลายู การใช้งานด้านภูมิทัศน์ : ดอกหอมเป็นพุ่มใบสวยงาม นิยมใช้จัดสวนแต่ควรปลูกระหว่างไม้ต้นอื่นๆ เพราะต้องการความชุ่มชื้นจึงจะเติบโตได้อย่างแข็งแรง การปลูกและการขยายพันธุ์ : ดินทุกชนิด เป็นไม้กลางแจ้ง ขยายพันธุ์ โดยการเพาะเมล็ด
รายละเอียดการใช้ประโยชน์ : - ดอกแห้ง เป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ บำรุงโลหิต แก้ลม - เกสร มีสรรพคุณบำรุงกำลัง และบำรุงหัวใจ จัดอยู่ในจำพวกเกสรทั้งเก้า “พิกัดเนาวเกสร” ประกอบด้วย เกสรดอกบัวหลวง ดอกพิกุล ดอกสารภี ดอกบุนนาค ดอกมะลิ ดอกจำปา ดอกกระดังงา ดอกลำเจียก และดอกลำดวน - ผล มีรสหวานรับประทานได้ - ปลูกเป็นไม้ประดับ ไม้ให้ร่ม ดอกสวยงาม มีกลิ่นหอม
“ลำดวน หวนกลิ่นให้ หอมเอย พี่ร่ำชมชิดเคย คู่เจ้า งามหอมยิ่งทรามเชย น้องพี่ หอมนวล ใคร่คิดถึงยามเฝ้า บ่ร้างห่างไกล”
សូមអរគុណអ្នកខ្លាំងណាស់ กวีศิลป์ คำวงค์
เอกสารอ้างอิง https://chanthol.wordpress.com/2009/01/16/%E1%9E%9A%E1%9F%86%E1%9E%8A%E1%9E%BD%E1%9E%9B- rumdul-mitrella-mesnyi-the-national-flower-of-the-kingdom-of-cambodia/ http://en.wikipedia.org/wiki/Sphaerocoryne_affinis http://pyea-baalcambodia.blogspot.com/2012/03/rumdul-national-flower-of-kingdom-of.html http://www.oppo.opp.go.th/pages/aboutus/aboutus_09.html http://www.homedecorthai.com/articles/planting_flowers_lamdual_more_auspicious_day_to_life-92-256 http://www.dodeden.com/109543.html http://manager.co.th/IndoChina/ViewNews.aspx?NewsID=9550000123219 http://www.manager.co.th/IndoChina/ViewNews.aspx?NewsID=9500000153028 http://www.voathai.com/content/cambodia-rice-pt/2549824.html http://pantip.com/topic/33818059 http://dict.longdo.com/search/%E0%B8%A5%E0%B8%B3%E0%B8%94%E0%B8%A7%E0%B8%99 http://prajnatara79.blogspot.com/2014/11/blog-post_86.html http://mis.hrdi.or.th/plant/shPlant.aspx?id=982
อ้างอิงรูป http://pantip.com/topic/33818059 http://www.chomthai.com/forum/view.php?qID=1747 |
