ฮ้านน้ำ หรือ ร้านน้ำ

วันนี้เราจะมาพูดถึงหนึ่งในองค์ประกอบของเรือนล้านนา  และยังเป็นเอกลักษณ์วัฒนธรรมของคนล้านนาที่เรามักจะนึกถึงก็คือ ฮ้านน้ำหน้าบ้าน หรือ ร้านน้ำหน้าบ้าน 

ฮ้านน้ำ หรือ ร้านน้ำ คือ ที่ตั้งสำหรับวางหม้อน้ำดื่ม พร้อมที่แขวนกระบวย หิ้งน้ำจะมีความสูงประมาณ 80 -100 เซนติเมตร หากหิ้งน้ำตั้งอยู่ที่บริเวณชานโล่งแจ้ง เจ้าของบ้านก็จะทำหลังคาคลุม
ที่มีลักษณะคล้ายเรือนเล็กๆ เพื่อป้องกันไม่ให้แสงแดดส่องลงมาที่หม้อน้ำ ส่วนหม้อน้ำ เป็นหม้อดินเผาอิฐระบายความร้อนได้ดี  ส่วนใหญ่มักจะมีตะไคร่สีเขียวเกาะบริเวณรอบๆ ของตัวหม้อ ทำให้น้ำในหม้อมีความเย็นตลอดเวลา ด้านข้างมีที่แขวนกระบวยน้ำที่ทำมาจากกะลามะพร้าว โดยจะตั้งไว้หน้าบ้าน สำหรับให้ผู้ที่สัญจรผ่านไปมาได้ดื่มกินด้วย ด้วยว่าในอดีตการสัญจรเดินทางนั้น มักจะเดินด้วยเท้าไปยังที่สถานที่ต่างๆ เมื่อหิวน้ำ
ก็จะแวะพักดื่มน้ำตามฮ้านน้ำหม้อที่ชาวบ้านแถวนั้นได้จัดตั้งไว้ เป็นการแสดงถึงความมีน้ำใจของคนล้านนา
ซึ่งถือเป็นเสน่ห์อย่างหนึ่งที่สามารถพบเห็นได้ อีกทั้งตามความเชื่อของชาวล้านนาที่ว่า การทำบุญด้วยน้ำ
ถือเป็นอานิสงส์ที่ยิ่งใหญ่ ทำให้ชีวิต ทรัพย์สินเงินทอง และความสุขต่างๆ นั้น ไหลรื่นสะดวกขึ้น จากที่เคยติดขัดก็จะราบรื่น จากที่เคยมาแบบกระเซ็นกระสายก็จะไหลมาเทมาไม่หยุดยั้ง

ปัจจุบัน วัฒนธรรมการตั้งฮ้านน้ำหน้าบ้านเริ่มจางหายไปจากสังคมไทย เนื่องจากวัฒนธรรมบ้านเมืองเปลี่ยนแปลงไป เดี๋ยวนี้หากหิวน้ำก็จะต้องซื้อหาเอา หรือไปไหนก็ต้องพกขวดน้ำติดตัวไปด้วย เหตุผล
อีกอย่างก็คือมีโรคภัยต่างๆ เกิดขึ้นมากมายหลายชนิดอันเกิดจากการใช้ภาชนะร่วมกัน ทำให้ไม่มีใครกล้าใช้กระบวยหรือแก้วซ้ำๆกัน และน้ำที่มีอยู่ในหม้อนั้นคนมักไม่แน่ใจว่าสะอาดหรือไม่ เนื่องจากน้ำบ่อหรือน้ำฝน
ไม่สะอาดเหมือนแต่ก่อน ทำให้วัฒนธรรมฮ้านน้ำหม้อหายไปจากสังคมไทย คงเหลือไว้แต่ชั้นวางหม้อน้ำประดับหน้าบ้านเท่านั้นเอง